Στη βάση της κρητικής διατροφής βρίσκεται το κρητικό παξιμάδι. Συνήθως ολικής άλεσης και πολύ συχνά από δημητριακά που δεν καταναλώνονται ευρέως σε άλλες περιοχές, όπως το κριθάρι και η βρώμη βρίσκεται πάντα στο τραπέζι του κρητικού. Στο παρελθόν οι διάσπαρτοι στην Κρήτη μύλοι άλεθαν τους δημητριακούς καρπούς οι οποίοι καλλιεργούνταν στο νησί, οι νοικοκυρές έπαιρναν το αλεύρι, ζύμωναν το ψωμί, το διπλοφούρνιζαν και έφτιαχναν παξιμάδι.
Το ελαιόλαδο ήταν πάντα το πιο διαδεδομένο συστατικό της διατροφής των κρητικών. Συνοδεύει ωμό ή μαγειρεμένο σχεδόν κάθε πιάτο και σε αυτό αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό η μακροζωία των κρητικών. Ωστόσο η ελιά και το ελαιόλαδο δεν είναι μόνο κομμάτι της διατροφής, είναι κομμάτι της ζωής. Η αγάπη του κρητικού για την ελιά, το ιερό δέντρο της κρητικής γης και το δέσιμο μαζί της απλώνεται χιλιάδες χρόνια πίσω, από την μινωική εποχή και φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Το πορτοκάλι ήταν το φρούτο που δεν έλειπε ποτέ από το τραπέζι των κρητικών ως απαραίτητο επιδόρπιο. Ο κρητικός, σύμφωνα με μελέτες, τρώει έξι φορές περισσότερα φρούτα από το μέσο κάτοικο άλλων μεσογειακών περιοχών. Η ελληνική μυθολογία λέει πως τα εσπεριδοειδή ήταν το δώρο που έκανε η Γαία, η γη, στο γάμο του πατέρα των θεών, του Δία, με την Ήρα. Αυτό το θεϊκό δώρο, που κρατήθηκε, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, στους κήπους των Εσπερίδων, μακριά από τους ανθρώπους, καλλιεργείται κυρίως στον εύφορο κάμπο των Χανίων.
Σημαντικά στην κρητική διατροφή είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία συνήθως παράγονται από κατσικίσιο ή αιγοπρόβειο γάλα και καταναλώνονται καθημερινά σε μικρές όμως ποσότητες. Η πλούσια χλωρίδα του νησιού με την οποία τρέφονται οι κατσίκες δίνουν εξαιρετική γεύση στα γαλακτοκομικά προϊόντα της Κρήτης. Σύμφωνα με την μυθολογία το κατσικίσιο γάλα ήταν εκείνο το οποίο μεγάλωσε και τον θεό Δία, καθώς στο σπήλαιο που μεγάλωνε συντροφιά του είχε μία κατσίκα, η οποία του έδινε το γάλα της για τον μεγαλώσει.