Η διατροφη των κοτοπουλων

του Γιώργου Συμεών
περιοδ. Κτήμα και κήπος  Ιούλιος/Αύγουστος 2012

Για υγιή και παραγωγικά πτηνά, θα πρέπει ακόμα και αν έχουν τη δυνατότητα βόσκησης, να τους παρέχουμε τα κατάλληλα μείγματα ζωοτροφών ανάλογα με την ηλικία τους.

Το κλειδί της επιτυχίας κάθε κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, οικιακής ή επαγγελματικής, είναι η ορθολογική εκτροφή των ζώων. Στην περίπτωση των πουλερικών, η διαδικασία σχετίζεται με την ορθή διαχείριση του ζωικού υλικού, την εξασφάλιση άριστων συνθηκών υγιεινής και τη σωστή διατροφή, δίχως υπερβολές ή ελλείψεις.

Η διατροφή είναι καθοριστικός παράγοντας στην πτηνοτροφία, καθώς επηρεάζει σημαντικά, εκτός από την υγεία και την παραγωγικότητα και το κόστος εκτροφής. Επομένως η επιλογή της σωστής τροφής στοχεύει στην κάλυψη των αναγκών των πτηνών σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, ώστε αυτά να παράγουν εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα, όπως κρέας ή αυγά. Για το σκοπό αυτό δεν αρκεί όμως μία και μόνο ζωοτροφή, αλλά μείγματα, που είναι γνωστά ως σιτηρέσια ή φυράματα.

Η προμήθεια μεγάλων ποσοτήτων έτοιμων σιτηρεσίων για να αποθηκευτούν για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν συνιστάται, διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο χάνεται μεγάλο ποσοστό των βιταμινών που περιέχουν.

Κατάλληλες Ζωοτροφές
Τα κοτόπουλα ανήκουν στην κατηγορία των παμφάγων ζώων, άρα καταναλώνουν μεγάλη ποικιλία ζωοτροφών φυτικής και ζωικής προέλευσης. Τα χαρακτηριστικά όμως του πεπτικού τους συστήματος (μικρή χωρητικότητα στομάχου, σχετικά γρήγορη διέλευση της τροφής) καθιστούν αναγκαία μια διατροφή που να περιλαμβάνει ζωοτροφές καλής ποιότητας και μικρού όγκου. Γι’ αυτό, προτιμώνται οι συμπυκνωμένες ζωοτροφές.

Αραβόσιτος, σιτάρι, κριθάρι: Οι δημητριακοί καρποί, πλούσιοι σε ενέργεια, αποτελούν τη βάση της διατροφής των πτηνών. Στην πλειονότητα των μειγμάτων κυριαρχεί ο αραβόσιτος (καλαμπόκι).

Πίτυρα σίτου, σογιάλευρο: Τα συγκεκριμένα υποπροϊόντα γεωργικών βιομηχανιών περιέχουν λιγότερη ενέργεια σε σχέση με τα δημητριακά, αλλά περισσότερες πρωτεΐνες, οπότε αποτελούν τμήμα των σιτηρεσίων. Κάθε σιτηρέσιο για πτηνά περιέχει 15%-20% σογιάλευρο.

Ιχθυάλευρα: Η μοναδική ζωοτροφή ζωικής προέλευσης μετά την κατάργηση των κρεατάλευρων παράγεται από ολόκληρα ψάρια ή μέρη αυτών. Πλούσια σε πρωτεΐνες, ενδείκνυνται στα σιτηρέσια των νεοσσών, αλλά πρέπει να αποφεύγονται όταν πλησια΄ζει η ηλικία σφαγής, γιατί το κρέας έχει δυσάρεστη οσμή.

Ισορροπιστές ανόργανων στοιχείων και βιταμινών: Οι ισορροπιστές περιέχουν όλα τα ανόργανα στοιχεία (σίδηρος, μαγγάνιο, χαλκός, κ.ά.) και τις βιταμίνες (Α, Ε, Β12 κ.ά.) που είναι απαραίτητα για τα πτηνά. Ενσωματώνονται στα σιτηρέσια σε ποσοστό 1%-3%.

Μορφές σιτηρεσίων
Τα περισσότερα σιτηρέσια για τα κοτόπουλα είναι σε μορφή αλεύρου, διότι στη μορφή αυτή τα συστατικά τους αναμειγνύονται καλύτερα και μπορούν να δοθούν σε κοτόπουλα κάθε ηλικίας. Μια άλλη μορφή τροφής για κοτόπουλα κάθε ηλικίας είναι τα τρίμματα συμπήκτων (crumbles ή κοινώς τραχανάς). Για την παρασκευή αυτού του τύπου φυράματος, τα συστατικά αναμειγνύονται σε μορφή αλεύρου και το μείγμα οδηγείται στην σύμπηξη. Έπειτα, τα σύμπηκτα που παράγονται σπάνε σε μικρότερα κομμάτια (τρίμματα) σε ειδικούς μύλους. Η τροφή αυτή, επειδή δεν έχει σκόνη, όπως το αλεύρι, καταναλώνεται πιο ευχάριστα από τα κοτόπουλα. Ολόκληρους καρπούς (αραβόσιτο, σιτάρι) μπορούν να καταναλώσουν κοτόπουλα ηλικίας μεγαλύτερης του ενός μηνός. Μορφές «σπασμένων» καρπών, όπως ο αραβόσιτος, θα πρέπει να αποφεύγονται, διότι έχουν αιχμηρές άκρες που μπορεί να τραυματίσουν το πεπτικό σύστημα των πτηνών.

Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η χορήγηση της αναγκαίας ποσότητας θρεπτικών συστατικών στο κοτόπουλο, αλλά και η παροχή τους στις κατάλληλες αναλογίες σε σχέση με το στάδιο ανάπτυξης.

Ξαφνικά προβλήματα, όπως η αύξηση της κατανάλωσης νερού ή η ανορεξία, αλλά και αρκετές παθολογικές καταστάσεις είναι πιθανό να οφείλονται στη διατροφή.

Βόσκηση
Τα κοτόπουλα απολαμβάνουν ιδιαίτερα μια βόλτα στην ύπαιθρο, όπου θα καταναλώσουν μεγάλη ποικιλία χόρτων και θα σκάψουν με τα νύχια τους, αναζητώντας σκουλήκια ή άλλα έντομα. Επομένως η πρόσβασή τους σε ανοιχτό χώρο θα συμβάλλει σημαντικά στη διατροφή τους, μειώνοντας το κόστος αγοράς συμπληρωματικού σιτηρεσίου.

Όλα τα παραπάνω, ωστόσο, ισχύουν όταν ο χώρος πρόσβασης σε ποώδη βλάστηση και το χώμα είναι υγρό, ώστε να μπορούν να σκάψουν. Γι’ αυτόν το λόγο, οι χώροι που διαβιούν τα πτηνά θα πρέπει να ποτίζονται το καλοκαίρι και, εάν δεν έχουν αυτοφυή βλάστηση, να σπέρνονται με κάποιο ποώδες φυτό (π.χ. τριφύλλι). Μια καλή πρακτική είναι, επίσης, ο χωρισμός του χώρου σε δύο ή περισσότερα διαμερίσματα και η κατ’ εναλλαγήν βόσκηση των πτηνών σε αυτά, ώστε να προλαβαίνουν και τα διαμερίσματα να «ξεκουράζονται» και τα φυτά να αναβλασταίνουν.

Οικιακά υπολείμματα
Τα κοτόπουλα μπορούν να καταναλώσουν σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος των υπολειμμάτων μιας κουζίνας, ωμών και μαγειρεμένων, με ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Αν και δείχνουν απέχθεια προς τα κρεμμύδια, τα σκόρδα, τις μελιτζάνες και τις πατάτες, θα απολαύσουν ιδιαίτερα υπολείμματα από φυλλώδη (μαρούλια, λάχανα κ.ά.) και άλλα λαχανικά (κολοκύθια, καρότα, ντομάτες κ.ά.) αλλά και σχεδόν κάθε μαγειρεμένο φαγητό που περισσεύει. Επίσης, λατρεύουν τα μουλιασμένα σε νερό αρτοσκευάσματα. Προσοχή: οτιδήποτε χορηγείται στα κοτόπουλα δεν θα πρέπει να έχει εμφανείς αλλοιώσεις (μούχλα).

Χρήσιμες πληροφορίες
Ανεξαρτήτως σιτηρεσίου, τα πτηνά θα πρέπει πάντα να έχουν πρόσβαση σε άφθονο καθαρό νερό, ιδιαίτερα τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού.

Οι κότες που γεννούν αυγά έχουν αυξημένες ανάγκες σε ασβέστιο, οπότε είναι καλό, ακόμη και εάν διατρέφονται με έτοιμο σιτηρέσιο, να τους χορηγείται επιπλέον μαρμαρόσκονη για την κάλυψη των αναγκών τους.

Προσοχή στα έτοιμα σιτηρέσια που περιέχουν κοκκιδιοστατικά (φάρμακα για την καταπολέμηση μικροοργανισμών που προκαλούν διάρροιες). Η χορήγησή τους θα πρέπει να διακόπτεται 7-10 ημέρες πριν τη σφαγή και να τους χορηγείται μείγμα ζωοτροφών χωρίς φάρμακο. Η ύπαρξη κοκκιδιοστατικού στο σιτηρέσιο αναγράφεται ευκρινώς στο συνοδευτικό καρτελάκι της ζωοτροφής.

Μια καλή ένδειξη της επιτυχίας της διατροφής είναι το χρώμα και η υφή των κοπράνων. Κόπρανα υδαρή, με ασυνήθιστους χρωματισμούς, είναι δείγμα κακής διατροφής ή κάποιας παθολογικής κατάστασης. Εξίσου χαρακτηριστικό δείγμα κακής διατροφής είναι η ύπαρξη κοπράνων στο πτέρωμα της ουράς ή της κοιλιάς των πτηνών.

Στα κοτόπουλα που δεν διατρέφονται με έτοιμο σιτηρέσιο ή δεν έχουν επαρκή βοσκή είναι χρήσιμο ανά τακτά χρονικά διαστήματα (1-2 φορές το μήνα) να τους χορηγείται ένα πολυβιταμινούχο σκεύασμα με το πόσιμο νερό (για 3-5 ημέρες) για την πρόληψη των αποβιταμινώσεων.

Διατροφή Ανάλογα με το Στάδιο Ανάπτυξης
Νεοσσοί ηλικίας μικρότερης του ενός μηνός: Οι πρώτες εβδομάδες ηλικίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τα κοτόπουλα, διότι είναι πολύ ευαίσθητα. Στην ηλικία αυτή δεν βόσκουν και δεν καταναλώνουν οικιακά υπολείμματα. Κατά συνέπεια, η διατροφή τους στηρίζεται στην παροχή σιτηρεσίου καλής ποιότητας σε μορφή αλεύρου. Το σιτηρέσιο αυτό, το οποίο στο εμπόριο ονομάζεται «πρώτης ηλικίας (Α’ ηλικίας)» και κοστίζει περίπου 0,40-0,45 € ανά κιλό, θα πρέπει να είναι διαθέσιμο συνεχώς στα πτηνά.

Κοτόπουλα ηλικίας 1-3 μηνών: Στην ηλικία αυτή τα κοτόπουλα έχουν πλέον ξεπεταχτεί. Μπορούν άνετα να βόσκουν και να καταναλώνουν οικιακά υπολείμματα. Στην περίπτωση αυτή δεν είναι απαραίτητη η συνεχής χορήγηση συμπληρωματικής διατροφής, αλλά μόνο σε δύο γεύματα, το πρωί και το απόγευμα. Σε αυτήν τη φάση μπορεί να γίνει μια επιλογή έτοιμου σιτηρεσίου από την αγορά (πάχυνσης ή χωρικής πτηνοτροφίας, με κόστος 0,35-0,45 € ανά κιλό) είτε ο πτηνοτρόφος να αγοράσει τις πρώτες ύλες (αραβόσιτο, πίτυρα, σιτάρι, σογιάλευρο) και να φτιάξει μόνος του ένα μείγμα, στο οποίο ο αραβόσιτος είναι δυνατόν να συμμετέχει έως 50%, τα πίτυρα έως 20%, το σιτάρι έως 20% και το σογιάλευρο έως 15%. Για την ακριβή σύσταση και τα καλύτερα αποτελέσματα είναι σκόπιμο να ζητηθεί η συνδρομή ενός γεωπόνου-ζωοτέχνη.

Κότες και κοκόρια ηλικίας 3 μηνών και άνω: Στις μεγαλύτερες ηλικίες, η πρακτική παραμένει η ίδια. Εφόσον τα πτηνά έχουν επαρκή βόσκηση και τους προσφέρονται οικιακά υπολείμματα, τότε θα πρέπει να τους παρέχονται δύο συμπληρωματικά γεύματα, το πρωί και το απόγευμα, με έτοιμο σιτηρέσιο ή μείγμα ολόκληρων καρπών (αραβόσιτος και σιτάρι ή κριθάρι, 1:1).

Ποσότητα σιτηρεσίου: Είναι καλό το σιτηρέσιο που χορηγείται στα κοτόπουλα να καταναλώνεται εντός της ημέρας, διότι, εάν παραμείνει στην ταΐστρα, έχουν την τάση να το σκορπούν και να το λερώνουν. Υπό αυτό το πρίσμα, τα ίδια τα κοτόπουλα θα ρυθμίσουν την ποσότητα που θα καταναλώσουν. Ο εκτροφέας θα πρέπει να αρχίζει με μικρές ποσότητες, τις οποίες θα αυξάνει προοδευτικά, όσο παρατηρεί ότι τα κοτόπουλα καταναλώνουν το σύνολο της τροφής. Τα κοτόπουλα του εμπορίου, τα οποία σφάζονται 40-45 ημερών, καταναλώνουν συνολικά περίπου 4-5 κιλά έτοιμου σιτηρεσίου. Ένα κοτόπουλο μέσης ανάπτυξης, που θα σφαχτεί σε ηλικία δυόμισι μηνών, σε ένα σωματικό βάρος περίπου 2,5-3 κιλά θα καταναλώσει συνολικά 6,5-7 κιλά έτοιμου σιτηρεσίου. Οι συσκευασίες έτοιμων σιτηρεσίων του εμπορίου για κοτόπουλα συνήθως διατίθενται σε σάκους των 25 και 40 κιλών. Σε αρκετά καταστήματα ζωοτροφών όμως βρίσκει κανείς και μικρότερες ποσότητες (5, 10, 20 κιλών).

Διατροφικά μυστικά
Αν βρίσκουν τροφή στην ύπαιθρο, τότε τους παρέχουμε συμπληρωματική τροφή το πρωί και το βράδυ. Αν όχι, τότε θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε τεχνητή τροφή όλη μέρα.
Για την εκτροφή 10 κοτόπουλων μέσης ανάπτυξης μέχρι την ηλικία των δυόμισι μηνών, όταν καταναλώνουν μόνο έτοιμο σιτηρέσιο, απαιτούνται περίπου 70 κιλά σιτηρεσίου. Τον πρώτο μήνα η κατανάλωση είναι περίπου 15 κιλά σιτηρεσίου, τον δεύτερο περίπου 35 κιλά, ενώ τα υπόλοιπα 20 κιλά θα καταναλωθούν τις τελευταίες 15 ημέρες.